(Minghui.org) ویروس کرونا در اواخر سال 2019 در شهر ووهانِ چین شیوع یافت. طی چند ماه، این اپیدمیِ منطقه‌ای به یک پاندمی جهانی تبدیل شد.
درحالی‌که مردم در بیش از 200 کشور و منطقه در حال مبارزه با این بیماری و به‌دنبال درمانی برای آن هستند، مایلیم دیدگاه جامعی ارائه دهیم درباره آنچه می‌توانیم از این پاندمی بیاموزیم: درباره جامعه‌مان، درباره فرهنگ و علم مدرن‌مان، و نیز درباره تاریخ.
امیدواریم که این مجموعه چهارقسمتی به خوانندگان‌مان در درک این مسئله کمک کند که اگر اطلاعات گمراه‌کنندۀ حزب کمونیست چین ادامه نمی‌یافت، این پاندمی اتفاق نمی‌‌افتاد (قسمت اول). تئوری‌های مربوط به مکانِ شروع این پاندمی را نیز بررسی می‌کنیم (قسمت دوم) و اینکه این پاندمی چگونه آغاز شد (قسمت سوم).
از سوی دیگر درک این پاندمی از دیدگاه فرهنگ و تاریخ (قسمت چهارم) سرنخ‌هایی به ما می‌دهد در این خصوص که چطور اصول و تعهدات اخلاقی‌مان را مجدداً ارزیابی کنیم، درحالی‌که خود را برای فصل جدیدی از تاریخ آماده می‌سازیم.
در زیر طرحی کلی از این مجموعه ارائه شده است:
قسمت 1: گاه‌شمار و تجزیه‌وتحلیل فصل 1: مخفی‌کاری این شیوع در چین فصل 2: آیا چنین تراژدی‌هایی دوباره رخ خواهند داد؟قسمت 2: ویروسی مرموز؛ از کجا شروع شد؟ فصل 3: نظریۀ مبنی بر اینکه آمریکا مبدأ این ویروس بوده است فصل 4: نظریۀ مبنی بر اینکه چین مبدأ این ویروس بوده استقسمت 3: ویروس مرموز؛ چگونه شروع شد؟ فصل 5: نظریۀ مبنی بر اینکه این ویروس ساختِ دست بشر است فصل 6: نظریۀ مبنی بر اینکه آن ویروسی با منشأ طبیعی استقسمت 4: بازاندیشی درباره علم مدرن و بازگشت به ارزش‌های سنتی فصل 7: ح‌ک‌چ وضعیتی دشوار و بی‌سابقه را بر بشر تحمیل می‌کند فصل 8: تأملات درباره خرد دوران باستان
* * *
(ادامه قسمت 1)
قسمت 2: ویروسی مرموز؛ از کجا شروع شد؟
دانشمندان دریافته‌اند که ویروس، شکل سطح‌پایین‌تری از حیات، پیچیده‌تر از چیزی است که مردم معمولاً درباره‌اش فکر می‌کنند. برای نمونه، سلول‌های آلوده به اِچ‌آی‌وی می‌توانند در خون یا سلاح‌های مایع‌مانند بینابینی گردش کرده و فعالانه به سمت سلول‌هایی که از کنار آنها عبور می‌کنند، شلیک کنند. ویدئوی زیر نشان می‌دهد که سلول‌های آلوده به اِچ‌آی‌وی چطور به سایر سلول‌ها حمله می‌کنند.
بعد از اینکه سلولی به اِچ‌آی‌وی آلوده می‌شود (سلول سبزرنگ)، فعالانه و دقیقاً مانند شلیک‌کردنِ یک تفنگ به سلول‌های انسان (به رنگ قرمز) حمله می‌کند.
ویروس کرونا حتی پیچیده‌تر از ویروسی معمولی یا خویشاوند نزدیکش، سارس 2003، است. برای نمونه کشف شده است که ویروس کرونا بسیار هوشمندتر از سارس است:
1) در آلوده‌کردن انسان ده‌ها برابر تواناتر از ویروس سارس است.2) در مقایسه با سارس دارای دوره نهفتگیِ طولانی‌تری است.3) پس از مواجهه با دارو پنهان می‌شود، اما درست مانند اِچ‌آی‌وی در زمانی دیرتر دوباره فعال می‌شود.4) ویروس کرونا علاوه بر حمله به ریه‌ها و سایر اعضای بدن مانند سارس، به روشی مشابه اِچ‌آی‌وی به سیستم ایمنی بدن نیز آسیب می‌رساند.
معماهای زیاد دیگری نیز درباره ویروس کرونا وجود دارد که دانشمندان مشتاق یافتن پاسخ آنها هستند. برای این منظور، بسیاری در تلاشند منشأ ویروس کرونا را شناسایی کنند تا بهتر درکش کنند و سرانجام درمانی برایش بیابند.
چند نظریه در این باره منتشر شده است. یک نظریه در این خصوص است که این ویروس از کجا شروع شد و نظریه دیگر بررسی می‌کند که چگونه شروع شد. همانطور که در تصویر زیر نشان داده شده است، در قسمت دوم از این مجموعه این مسئله را پوشش می‌دهیم که این ویروس از کجا شروع شد و استدلال‌هایی را بررسی می‌کنیم که می‌گویند آمریکا منشأ این ویروس است (فصل 3)، یا اینکه چین منشأ این ویروس است (فصل 4) یا از سایر نظریه‌ها پشتیبانی می‌کنند. قسمت سوم به این مسئله می‌پردازد که این ویروس چگونه شروع شد و استدلال‌هایی را مطرح می‌کند دال بر اینکه این ویروس ساخت دست بشر است (فصل 5) و دال بر اینکه منشأ این ویروس طبیعی است (فصل 6).
تئوری‌ها درباره منشأ ویروس کرونا
فصل 3. نظریه مبنی بر اینکه آمریکا منشأ این ویروس بوده است
همانطور که در قسمت 1 درباره‌اش صحبت شد، حزب کمونیست چین در مرحله اولیه شیوع این بیماری، هر کانال ممکنی را برای انتقال اطلاعات به عموم مسدود کرد، اما پس از آنکه دیگر نتوانست این اپیدمی را پنهان کند، روایت را تغییر داد و تلاش کرد آمریکا را برای شروع این ویروس مقصر جلوه دهد. تاکتیک‌های مورداستفاده شامل یک کمپین اطلاعات نادرست در رسانه‌های اجتماعی و مقالات تبلیغاتی بود که رسانه‌های دولتی آنها را منتشر می‌کردند. در زیر چند نمونه در این خصوص ارائه شده است.
1. ژائو لیجیان، سخنگوی وزارت امور خارجه چین، آمریكا را متهم كرد كه در طول بازی‌های جهانیِ ارتش، این ویروس را به ووهان آورد.
در 12مارس2020، سخنگوی وزارت امور خارجه چین، ژائو لیجیان، در توئیتر گفت: «چه موقع بیمار صفر (نخستین انسان بیماری که به بیماری ویروسی یا میکروبی آلوده می‌شود) در ایالات متحده شناسایی شد؟ چند نفر به این ویروس آلوده هستند؟ اسم بیمارستان‌ها چیست؟ ممکن است ارتش ایالات متحده این اپیدمی را به ووهان آورده باشد. شفاف باشید! داده‌های خود را عمومی کنید! ایالات متحده یک توضیح به ما بدهکار است!»
او در پست خود ویدئویی از دکتر رابرت ردفیلد، مدیر مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری، را اضافه کرد که می‌گفت برخی از مرگ‌های ناشی از آنفلوآنزا در ایالات متحده بعداً به‌عنوان مرگ ناشی از ویروس کرونا تأیید شدند.
وزارت امور خارجه آمریكا در تاریخ 13مارس، كویی تیانكای، سفیر چین در آمریكا، را احضار کرد تا به نظریه دسیسه‌آمیز ژائو مبنی بر اینكه احتمالاً ارتش آمریكا ویروس کرونا را به ووهان برده است، اعتراض كند.
دیوید استیلول، معاون وزیر امور خارجه اداره امور آسیای شرقی و اقیانوسیه، «بیانیۀ سختگیرانه‌ای» را درخصوص موضع دولت آمریكا درباره این موضوع، خطاب به كویی صادر کرد. یک سخنگوی وزارت امور خارجه گفت: «چین به دنبال این است که انتقاد بابت نقشش در شروع یک پاندمی جهانی و مخفی‌کردن آن از جهان را به سوی سایرین سوق دهد.»
در تاریخ 13مارس مقاله‌ای با عنوان «چین داستان را تغییر می‌دهد و ادعا می‌کند ارتش آمریکا اپیدمیِ ویروس کرونا را شروع کرد» در نیویورک تایمز منتشر شد. به‌‌نقل از این مقاله، جولیان گویرتز، محقق دانشگاه هاروارد، درباره ژائو گفت: «به‌نظر نمی‌رسد این کادر كوچك از مقامات سطح‌بالای چین متوجه باشند كه این نظریه‌های دسیسه‌آمیز نقش مغلوب‌ساختن خودِ چین را ایفا می‌کنند، آن هم در لحظه‌‌ای كه این کشور می‌خواهد یک مشارکت‌کنندۀ مثبت در سراسر جهان درنظر گرفته شود.»
2. نویسنده لاری رومانوف ادعا می‌کند که این ویروس را آزمایشگاه ارتش ایالات متحده در فورت دتریکِ مریلند ساخته است.
لاری رومانوف، که خود را «بازرگان و مشاور بازنشسته مدیریت» می‌خواند، مقاله‌ای را در تاریخ 4مارس2020 در وب‌سایت بررسی واقعیت‌های «تحقیق جهانی» منتشر و ادعا کرد که آزمایشگاه ارتش ایالات متحده در فورت دتریکِ مریلند احتمالاً مکانی است که این ویروس در آنجا ساخته شده است.
رومانوف در مقاله خود هیچ مدرکی ارائه نکرد، اما نتیجه‌گیری‌اش را بر اساسِ این واقعیت کرد که آزمایشگاه فورت دتریک در سال گذشته به‌دلیل «نبود حفاظ‌هایی برای جلوگیری از نشت پاتوژن تعطیل شد.»
برطبقِ یکی از گزارش‌های قبلی نیویورک تایمز با عنوان «تحقیق باکتری مرگبار در آزمایشگاه ارتش به‌دلیل نگرانی‌های امنیتی تعطیل شد»، سیستم استریل‌کردن بخارِ ده‌هاسالۀ این آزمایشگاه برای تصفیه فاضلاب طی طوفان شدیدی در ماه مه2018 نابود شد. گرچه این آزمایشگاه سیستم جدیدی را راه‌اندازی کرد که از مواد شیمیایی برای ضدعفونی‌کردن زباله‌هایش استفاده می‌کند، یک بازرسی از سوی سی‌دی‌سی در ژوئن2019 مشکلاتی را کشف کرد که به هزینه ثبت‌نام آنها برای ادامه این عملیات تمام شد، اما سخنگوی این آزمایشگاه تأیید کرد که «هیچ گونه نشتی از مواد خطرناک به خارج از آزمایشگاه وجود ندارد.»
مقاله رومانوف بعداً از وب‌سایت «تحقیقات جهانی» حذف شد.
3. چایناویکس پیش‌نویسی را منتشر کرد که ادعا می‌کرد اکثر گونه‌های ویروس‌های باستانی در ایالات متحده یافت شده‌اند.
در 19فوریه2020، چایناویکس پیش‌نویسی را از یو ونبین و سایرین منتشر کرد (که بعداً در 21فوریه به‌روز شد) با عنوان «رمزگشایی از سیر تکاملی و انتقال ویروس کرونای جدید ذات‌الریه (سارس‌کوید2) با استفاده از داده‌های کلی ژنومیک.»
یو و تیمش 93 توالی ژنوم ویروس کرونا را که از ووهان و سایر کشورها بین 24دسامبر2019 و 5ژانویه2020 جمع‌آوری شده بودند، مورد مطالعه قرار دادند. آنها متوجه شدند که یک نمونه از توالی مربوط به بیماری در ایالت واشنگتن شکل نخستین ویروس کرونا را نشان می‌دهد. در مقابل، نمونه‌های جمع‌آوری‌شده از ووهان شکل‌های جهش‌یافتۀ بعدی این ویروس را نشان می‌دادند.
بر این اساس، بسیاری از کاربران اینترنت ادعا كردند كه این ویروس از چین نیست و احتمالاً از آمریكا است.
اما بررسی دقیق‌تر نشان داد که بیمارِ ایالت واشنگتن در مطالعۀ یو در تاریخ 15ژانویه از ووهان به سیاتل بازگشت که به‌نوبه خود از این واقعیت حمایت می‌کرد که شیوع این بیماری در ووهان آغاز شده است.
اما چرا یو و تیمش انواع اجدادی این ویروس را در نمونه‌های ووهان پیدا نکردند؟ یک دلیلش این است که اکثر نمونه‌های بیماران برای توالی کلی ژنوم ارائه نشدند. نکته دیگر اینکه مقامات چین در اوایل ژانویه2020 دستورات مخفیانه‌ای را برای نابودکردن نمونه‌های اولیه صادر کردند، همانطور که در قسمت اول توضیح داده شد.
4- مقاله وب‌سایت شیلو در تاریخ 26ژانویه سال 2020 با عنوان «چهار اسیدآمینه اصلیِ جایگزین‌شده در ویروس ووهان، دقیقاً می‌تواند به چینی‌ها حمله کند.»
شیلو، یکی از اصلی‌‌ترین وب‌سایت‌های ارتش در چین، مقاله‌ای را در تاریخ 26ژانویه2020 منتشر و ادعا کرد چهار اسیدآمینه اصلی در ویروس کرونا جایگزین شده‌اند که آن را قادر می‌سازند دقیقاً به چینی‌ها حمله کند. بنابراین ویروس کرونا را یک سلاح ژنتیکیِ ایالات متحده اعلام کرد.
مقاله شیلو به مقاله‌ای در ساینس چاینا از هائو پِیو و سایرین از مرکز ایمنی‌زیستی مگاساینس در ژانویه2020 اشاره کرد، اما یافته‌های آن را تحریف کرد.
مقاله هائو که با عنوان «سیر تکاملی ویروس جدید کرونا از شیوع درحال‌وقوع ووهان و مدل‌سازی پروتئین گل‌میخِ ویروس کرونا برای خطر انتقال به انسان» منتشر شد، درباره جهش در پروتئین گل‌میخِ ویروس کرونا بحث کرده، اما اصلاً به حمله آن به چینی‌ها اشاره‌ای نکرده است. اکنون درحالی‌که این ویروس در تقریباً 200 کشور در سراسر جهان انتشار یافته است، واضح است که این ویروس نه‌تنها به چینی‌ها، که به مردم از همه اقوام آسیب می‌رساند.
5- ایالات متحده پروژه‌ای را بنا نهاد که در سال 2015 یک ویروس مسری و بیماری‌زا را مهندسی می‌کرد.
از اول فوریه2020 کم‌کم مقاله‌ای در رسانه‌های اجتماعی چین ظاهر شد با عنوان «ایالات متحده که پنج سال پیش ویروس کرونای جدیدی را ساخت، می‌تواند باعث ذات‌الریه‌ای مسری در انسان شود.»
در این مقاله ادعا شده است كه پنج سال پیش نوع جدیدی از ویروس کرونا در آمریكا تولید شد كه می‌توانست باعث ذات‌الریه‌ای عفونی در انسان‌ها شود. این مقاله به مقاله‌ای از رالف باریک و همکارانش در دانشگاه کالیفرنیای شمالی اشاره دارد که در ژانویه سال 2015 در نیچر مدسین منتشر شد. این مقاله با عنوان «خوشه‌ای از ویروس‌های کرونای خفاشِ درحال‌گردشِ مشابه سارس پتانسیل برای فوریت انسان را نشان می‌دهد.»
باریک و تیمش ویروسی به نام اِس‌اِچ‌کو14ما15 را ساختند که ترکیب مجدد ویروس خفاشِ سمی و قابل‌انتقال به انسان اِس‌اِچ‌کو14کُو و سارس‌ما15 سمیِ سازگار با موش بود. آنها دریافتند که این ویروسِ ساخت دست بشر ظرفیت بالقوه‌ای دارد برای استفاده‌شدن به‌عنوان ستون فقرات نسخه‌ای پیشرفته‌تر که هم می‌تواند باعث بیماری‌ای شدید شود و هم بین انسان‌ها شیوع یابد.
مقاله فوق‌الذکر در رسانه اجتماعی چین به مقاله باریک به‌عنوان مدرکی اشاره کرد دال بر اینکه ویروس کرونای فعلی ساخت ایالات متحده است، اما بررسی دقیق نشان داد که شی ژنگلی، دانشمند اصلی مؤسسه ویروس‌شناسی ووهان، نیز یکی از نویسندگان مقاله باریک است. پس از آنكه آمریكا بعداً به‌دلیل نگرانی‌های اخلاقی کمک به بودجه تحقیق باریك را متوقف كرد، شی و تیمش همچنان به آن مطالعه در ووهان ادامه دادند.
مقاله نیچر مدسین در سال 2015
فصل 4. نظریۀ مبنی بر اینکه چین مبدأ این ویروس بوده است
ح‌ک‌چ برای شانه‌خالی‌کردن از زیر بار مسئولیت‌ها، کنوانسیون نامگذاری برای پاندمی‌های گذشته را زیر پا گذاشت و با سازمان بهداشت جهانی همکاری کرد تا ویروس جدید کرونا را به جای ویروس ووهان، کوید19 نامگذاری کند.
عقل سلیم به ما می‌گوید که هر کجا شیوعی وجود داشته باشد، منبعی برای آن ویروس و بیمار صفر وجود دارد. درحالی‌که بیمار صفر سفر می‌کند، عفونت را در طول مسیرش همراه می‌برد. اگر بیمار صفر در شهری اقامت کند، شیوع بیماری در آن مکان رخ خواهد داد.
پس از شیوع ویروس کرونای جدید، برخی از مردم گمان می‌کنند که منشأ این ویروس بر اساسِ استدلالات زیر احتمالاً ووهان است.
1. ووهان تنها آزمایشگاه پی4 را در چین دارد که با خطرناک‌ترین پاتوژن‌ها سروکار دارد.
چه آن تصادفی باشد یا نه، تنها آزمایشگاه ایمنی‌زیستی سطح 4 (بی‌اِس‌اِل4)، آزمایشگاهی با بیشترین سطح ایمنی، در چین که با پاتوژن‌هایی به‌شدت عفونی مانند سارس و سایر ویروس‌های کرونا سروکار دارد، در مرکز این شیوع، ووهان، واقع شده است.
آزمایشگاه بی‌اِس‌اِل4 در مؤسسه ویروس‌شناسی ووهان در سال 2015 تأسیس شد و در اوت2017 به‌عنوان آزمایشگاه میکروارگانیسمِ به‌شدت پاتوژنیک تأیید شد. گواهی‌نامه این آزمایشگاه در تاریخ 27نوامبر2018 صادر شد.
2. سفارت آمریکا در سال 2018 درباره مشکل امنیتی آزمایشگاه ووهان هشدار داد
وقتی دو دیپلمات علمی سفارت آمریکا در سال 2018 از این آزمایشگاه بازدید کردند، و «متوجه ناکافی‌بودن ایمنی در این آزمایشگاه شدند که مطالعات خطرآفرینی را درباره ویروس‌های کرونای مربوط به خفاش‌ها انجام می‌داد»، مسئله حتی نگران‌کننده‌تر هم شد. یافته‌های آنها مردم را بیشتر به سمت این سؤال سوق داد که آیا امکان دارد این ویروس به خارج از آزمایشگاه نشت پیدا کند یا خیر.
3. سوانح مربوط به نشت در مقیاس کوچک از این آزمایشگاه در سال 2004 در پکن
در حقیقت، اندکی پس از شیوع سارس در سال 2003، یک سانحه نشت در آزمایشگاه بی‌اِس‌اِل3 سی‌دی‌سی در پکن در آوریل2004 رخ داد. پس از غیرفعال‌شدن ویروس سارس، فردی که در آزمایشگاهی کار می‌کرد، این ویروس را برای تحقیق به آزمایشگاهی عادی آورد. ازآنجاکه این غیرفعال‌بودن کامل نبود، ویروس به دو تن از کارکنان دیگر آزمایشگاه سرایت کرد.
4. عملیات تمرینی شیوع بیماری تنفسی در ووهان در سپتامبر 2019
مقامات ووهان در تاریخ 18سپتامبر2019 یک عملیات تمرینی نجات فوری را در فرودگاه تیانهه ووهان برگزار کردند تا نحوه واکنش به شیوع یک بیماری تنفسیِ مسری را تمرین کنند.
این رویداد فقط چند ماه قبل از شیوع ویروس کرونا رخ داد، و به این ظن دامن می‌زند که مقامات ووهان احتمالاً از پیش از این شیوع قریب‌الوقوع اطلاع داشتند.
5- شی ژنگلی از مؤسسه ویروس‌شناسی ووهان بخشی از یک تحقیق در سال 2015 بود که ویروسی تولید کرد که می‌تواند انسان را آلوده و بیمار کند.
شی ژنگلی یکی از مؤلفین مقاله فوق‌الذکر در نیچر مدسین در سال 2015 بود. او حتی پس از اینکه سایر مؤلفان در آمریکا به‌دلیل مشکل بودجه‌ای این تحقیق را متوقف کردند، به این تحقیق ادامه داد. برخی از مردم این سؤال را مطرح کردند که آیا ویروس جدید کرونا از تحقیق شی آمده است یا خیر.
مردم با مقایسه گونه اِس‌اِچ‌کو14ما15 که در مقاله شی در نیچر مدسین گزارش شد، با ویروس کرونای جدید، متوجه چند شباهت شده‌اند، ازجمله 1) هر دو ویروس از خفاش‌ها هستند؛ 2) هر دو، ویروسِ کرونای مشابه سارس و در ظاهر با پروتئین گل‌میخِ شبیه قارچ هستند. 3) پروتئین‌های گل‌میخِ هر دو ویروس دارای اثر متقابل با آنزیم ۲ مبدل آنژیوتانسین در سلول انسان هستند تا واسطه‌ای برای ورودشان باشد. 4) در کنار همه اینها، هر دو ویروس ریه‌ها و سیستم تنفسی میزبان را هدف قرار می‌دهند، اگرچه بعداً کشف شد که این ویروس جدید تقریباً همه اعضای بدن انسان را هدف قرار می‌دهد.
توجه داشته باشید که اثر متقابل پروتئین گل‌میخِ ویروس جدید کرونا با آنزیم ۲ مبدل آنژیوتانسین سلول‌های انسان مانند بازکردن یک قفل با کلید است. شکلِ 3بعدی خاص پروتئین گل‌میخ که معمولاً پروتئین اِس خوانده می‌شود، باید دقیقاً مکمل پروتئین گیرنده روی سطح سلول انسان باشد تا بتواند قفل را باز کرده و وارد سلول شود.
به‌عبارت دیگر، ترتیب و شکل پروتئین اِس این ویروس جدید یکی از عوامل مهم برای تعیین منشاء آن است.
اگر این ویروس جدید کرونا در واقع گونه‌ای مشتق‌شده از ویروس اِس‌اِچ‌کو14ما15 باشد، آنگاه مؤلفه اصلی آن، یعنی پروتئین اِس، باید مشابه باشد، اما تاکنون هیچ مدرکی در این خصوص از هیچ آزمایشگاهی گزارش نشده است.
6. یک محقق چینی ادعا می‌کند که این ویروس از آزمایشگاهی در ووهان سرچشمه گرفته است
استدلالِ دیگر برای نظریه نشت این ویروس از این آزمایشگاه مبتنی بر مطالعه‌ای است از سوی شیائو بوتائو از دانشگاه فن‌آوری جنوب چین در گوانگژو که در فوریه2020 در وب‌سایت ریسرچ‌گیت منتشر شد. (این وب‌سایت از آن دسته وب‌سایت‌هایی نیست که قبل از انتشار مطالب، افراد متخصص طی فرآیند‌های سخت و دقیقی آنها را تأیید کنند.)
شیائو بر این گمان است که این ویروس از مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ووهان (ووهان سی‌دی‌سی) به بیرون نشت کرده است. او استدلال آورد كه سی‌دی‌سیِ ووهان فقط 280 متر (كمتر از 300 یارد) از بازار تره‌بار غذاهای دریایی فاصله دارد. سی‌دی‌سی صدها ویروس کرونای خفاش را مورد مطالعه قرار می‌دهد، اما با کمترین محافظت، و گزارش شده است که کارکنانش قبلاً مورد حمله خفاش‌ها یا در معرض ادرار خفاش‌ها قرار گرفته‌اند.
اما درست همانطور که بسیاری از دانشمندان شروع به بررسی سانحه نشتی کرده‌اند که شیائو شرحش داد، او از این مقاله صرف‌نظر کرد، چراکه طبق مصاحبه‌اش با وال استریت ژورنال، مقاله‌اش «فاقد پشتیبانیِ لازم از مدارک مستقیم است.»
ادامه در قسمت سوم
کپی‌رایت ©️ ۲۰۲۳ Minghui.org تمامی حقوق محفوظ است.
مجموعه ویروس ووهان
