سد سه‌دره: پروژه سیاسی پرهزینه با آینده‌ای نامعلوم

(Minghui.org) مناطقِ واقع در امتداد رودخانه یانگ‌تسه، طولانی‌ترین رودخانه آسیا، تابستان امسال سیل شدیدی را تجربه کرده‌اند. استان هوبی که هنوز از عواقب شیوع ویروس کرونا تلوتلو می‌خورد، در اواخر ماه ژوئن گرفتار این سیل‌ها شد. استان جیانگشی در 11ژوئیه واکنش به کنترل سیل را از سطح 2 به سطح 1، بالاترین هشدار درخصوص سیل، بالا برد. علاوه بر این سد شینانجیانگِ پایین‌دست در استان ژجیانگ در تاریخ 8 ژوئیه همه 9 دریچه سد خود را برای تخلیه آب باز کرد و 300هزار نفر را در معرض خطر قرار داد.

تایوان نیوز در 9ژوئیه گزارش کرد آنچه بر این پیچیدگی افزوده است، تخلیه آب سد سه‌دره است که سه دریچه سد در 7ژوئیه برایش باز شد تا از آن در برابر خطر محافظت کند. سد سه‌دره که زمانی به‌عنوان یک پروژه سیاسی پرسروصدا مشهور و مورد ستایش بود، به گزارش شینهوا در تاریخ 1ژوئن2003، ادعا می‌‌شد سیل‌های بزرگی را که هر 10هزار سال یک بار رخ می‌دهد، کنترل و مهار می‌‌کند.

اما پس از چند سال، عملکرد ضعیفی از آن مشاهده شد. مقامات چین در ماه مه2007 اعلام كردند كه این سد قادر به تحمل سیل‌هایی است كه هر 1000 سال یك بار رخ می‌دهد، درحالی‌که در اکتبر 2008 این مدت به‌آرامی به سیل‌هایی که هر 100 سال رخ می‌دهد، کاهش یافت.

این مغایرت‌ها، مزایای بیش‌ازحدتبلیغ‌شده این پروژه را در مقابل هزینه گزاف آن برجسته می‌کنند. سد سه‌دره که بین سال‌های 1994 و 2003 ساخته شد، بیش از 200میلیارد یوآن (یا 32میلیارد دلار) هزینه داشت، درحالی‌که میلیون‌ها نفر نیز مجبور به نقل‌مکان به مناطق دیگر شدند. با وجود فداکاری عظیم مردم چین، رسانه‌های چینی به‌ندرت به هیچ‌یک از نقطه‌ضعف‌های این پروژه اشاره کردند، چه رسد به خطرات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی آن در طولانی‌مدت.

لی رویی، معاون سابق وزیر حفاظت آب، از مخالفان جدی این پروژه بود. آخرین مقاله او درباره این پروژه در آوریل 1996، دو سال پس از شروع پروژه، نوشته شد. سپس رئیس وقت حزب کمونیست چین (ح‌ک‌چ)، جیانگ زمین، به او گفت که درباره این موضوع سکوت اختیار کند.

وقتی کتاب او درباره پروژه سد سه‌دره در هنگ کنگ منتشر شد، او نوشت: «همه آنچه می‌توانستم بگویم، گفته‌ام. هم بشر و هم موجودات الهی می‌توانستند قلب خالصم را ببینند.» او که نگران آینده این سد بود، به نوه‌اش نیز گفت: «اگر روزی سد سه‌دره باعث مشکلاتی اساسی شد، به یاد داشته باش که پدربزرگت همیشه مخالف آن بود.»

استثنائی درخصوص جنبش جهش بزرگ روبه‌جلو

یکی از جامع‌ترین بررسی‌ها درباره این پروژه، مقاله لی رویی بود با عنوان «تاریخ سد سه‌دره که درباره‌اش می‌دانم.»

در سال 1953 که مائو زدونگ از رودخانه یانگ‌تسه بازدید کرد، لین ییشان از وزارت منابع آب پیشنهاد داد برای حل مشکل جاری‌شدن سیل، سد بزرگی در منطقه ساخته شود. مائو با این پیشنهاد موافقت كرد و درحالی‌که در ژوئن1956 در رودخانه یانگ‌تسه شنا می‌كرد، شعری را سرود درباره مسدود‌كردن رودخانه با سدهای مرتفع برای یك «دریاچه صاف و مرتفع». پیپلز دیلی این پیشنهادرا به‌دقت دنبال کرد و در اول سپتامبر1953 پیشنهاد نهایی‌کردن پروژه فاز 1 را داد.

لی رویی، رئیس اداره کل انرژی آبی، مخالف این نظر بود، چراکه برنامه لین برای ساختن سدی به‌ارتفاع 235متر می‌توانست حدود 10 شهر ازجمله چونگ‌پینگ را به زیر آب فرو ببرد و باعث نقل‌مکان بیش از 2میلیون تن از ساکنین به جاهای دیگر شود. او با کارشناسان این حوزه نیز مشورت کرد که نگرانی‌هایش را تأیید کردند.

لی رویی مقاله‌ای را در سال 1956 نوشت و آن را به پیپلز دیلی ارائه داد، اما رئیس وقت ژو اِنلای اجازه انتشارش را نداد، به این دلیل كه این پروژه مورد حمایت مائو بود، اما لی رویی و برخی دیگر از کارشناسان چند مقاله کم‌سروصدا را درباره این موضوع منتشر کردند.

طی یک نشست پرسروصدا در نانجینگِ استان جیانگسو در ژانویه سال 1958، هم لین ییشان و هم لی رویی ایده‌های خود را به پولیت‌بورو ارائه دادند. پس از اینکه لین از پروژه این سد حمایت کرد، لی نگرانی‌هایش را در میان گذاشت. نکات اصلی در صحبت‌های او شامل موارد زیر بود:

* رودخانه یانگ‌تسه جریان آبی بسیار زیاد و سریع و در نتیجه توانایی خودتمیزکردنی قوی دارد. اگر قرار باشد سدی ساخته شود، به توانایی خودتمیزكردن رودخانه آسیب می‌رساند و احتمالاً منجر به نتیجه وخیم‌تر جاری‌شدن سیل می‌شود.

* رودخانه یانگ‌تسه دارای انشعاب‌های زیادی است، به‌ویژه در استان‌های سیچوان، هوبی، هونان و جیانگشی، که حدود 50درصد از این آب از پایین‌دست مکان پیشنهادی برای تأسیس سد در سه‌دره تأمین می‌شود. بنابراین حتی اگر قرار باشد این سد ساخته شود، کمک بسیار کمی به جلوگیری از جاری‌شدن سیل در پایین‌دست این سد می‌کند.

* لین استدلال آورد كه این سد به جلوگیری و كنترل سیل، ازجمله بزرگ‌ترین سیل در تاریخ اخیر كه در سال 1870 در رودخانه بالادست چوان در استان سیچوان رخ داد، كمك می‌كرد. لی در پاسخ گفت که خاکریزی به‌عنوان روش اصلی پیشگیری از سیل همچنان باقی است و حتی اگر این سد در سال 1870 در آنجا وجود داشت، به‌دلیل مکانش نمی‌توانست از آن بزرگ‌ترین سیل در رودخانه بالادست چوان جلوگیری کند.

* سد با ارتفاع 200 متر یا بلندتر نیاز به جابجایی بیش از یک‌میلیون نفر دارد که موضوع بی‌اهمیتی نیست.

* یک سد پرسروصدا به‌راحتی می‌تواند در زمان جنگ تبدیل به یک هدف شود.

مائو از استدلال‌های لی رویی به‌ویژه آخرین مورد، پشتیبانی و پیشنهاد ساخت سد را رد کرد. لی رویی به‌ خاطر آورد که در جلسات بعدی پولیت‌بورو در آن سال، مانند جلسه در ماه مارس در چنگدو و جلسه دیگری در بِیدایهه در ماه اوت، «قطعنامه‌های بی‌شماری برای جنبش جهش بزرگ روبه‌جلو تصویب شد که یکی از آنها مربوط به سه‌دره [درباره نساختن سد] تنها داده پرت بود. آن احتمالاً تصمیم درست اتخاذشده در آن جلسات بود.»

اما درحالی‌که این جنبش سیاسی پیشرفت می‌کرد، لی رویی و برخی دیگر از مقامات در سال 1959 به‌دلیل همسازنشدن با حزب هدف قرار گرفتند. لی رویی از تمام عناوینش محروم و برای انجام کار سخت به مناطق روستایی فرستاده شد. دخترش نخست او را رها كرد، چراکه او به‌عنوان دشمن دولت معرفی شده بود، اما بعداً پس از پایان انقلاب فرهنگی در سال 1976 كمكش كرد.

وقتی لی رویی در ژانویه سال 1979 به پکن بازگشت، به معاونت وزارت منابع آب و انرژی برق منصوب شد. در آن زمان فهمید که سد جژوبا، پروژه دیگری روی رودخانه یانگ‌تسه، در سال 1970 آغاز شده است، اما به‌دلیل مشکلات اساسی دو سال به تأخیر افتاد و تا سال 1988 به‌طور کامل تکمیل نشد.

یک پروژه سیاسی

دنگ شیائوپینگ در ژوئیه سال 1980 پس از کسب قدرت، از سه‌دره بازدید کرد و یکی از مقامات به او گفت که وجود سدی در آنجا به کشتی‌های 10هزارتنی اجازه خواهد داد از اقیانوس وارد چونگ‌چینگ شوند. لی رویی در خاطرات خود نوشت: «این یک حقه بود، چراکه حتی پل‌های پایین‌دست در ووهان و نانجینگ فقط به کشتی‌های ۵00 تنی اجازه عبور می‌دادند.»

با وجود این، دنگ در فوریه1984 به‌طور خاص به نخست‌وزیر وقت لی پِنگ گفت كه این پروژه را راه‌اندازی كند. سان یوئچی از کمیته ملی کنفرانس مشاوره سیاسی خلق چین و سایر مقامات چند بار به‌طور گسترده این منطقه را کاوش کردند و گزارش‌های بی‌شماری در مخالفت با این پروژه نوشتند. این گزارش‌ها در یک کتاب جمع‌آوری و در اوایل سال 1989 منتشر شدند که خیلی زود یعنی چند ماه بعد، پس از وقوع قتل‌عام میدان تیان‌آن‌من، ممنوع شد.

سپس تیم پروژه سه‌دره مستندی را ساخت و آن را در سال 1991 به مقامات ارشد حزب نشان داد. وانگ ژن، یکی از ژنرال‌های کهنه‌کار و معاون وقت رئیس‌جمهور چین، برای شروع این پروژه با دنگ شیائوپینگ، جیانگ زمین و لی پنگ تماس گرفت. از آن زمان به بعد، مخالفان تقریباً از همه شکل‌های بحث و تبادل‌نظر حذف شدند.

کنگره ملی خلق این پروژه را سرانجام در سال 1992 طی روندی غیرمسئولانه تصویب کرد. به‌جای بررسی خطرات و مزایای ساخت این سد، افرادِ مخالف از شرکت در جلسات منع شدند و بحث‌ها بر نحوه ساخت آن متمرکز شد، به‌جای اینکه خطرات و فواید ساختش ارزیابی شود. علاوه بر این، رهبران ارشد ازجمله جیانگ زمین به‌طور خاص از حاضران خواستند از این پروژه سیاسی پشتیبانی کنند. با وجود این، فقط 67درصد از حاضرین به این پروژه رأی مثبت دادند.

از‌نظر علمی غیر‌قابل‌توجیه

محققانی که به پروژه سه‌دره اعتراض کردند نیز با پیامدهای جدی روبرو شدند. هوانگ وانلی که دارای مدرک کارشناسی ارشد در رشته هیدرولوژی از دانشگاه کورنل و سپس درجه دکترای مهندسی از دانشگاه ایلینوی واقع در اربانا چمپین ایلینوی در دهه 1930 است، تحقیقات جامعی را درباره رودخانه زرد و رودخانه یانگ‌تسه انجام داده بود. چهار سال پس از استاد‌شدنش در دانشگاه چینگهوا در سال 1953، مائو زدونگ به او برچسب راستی‌بودن زد و به‌دلیل بی‌تمایلی‌اش به همسویی با خط‌مشی حزب، هدف قرار گرفت.

هوانگ دریافت که بستر رودخانه چوان، انشعابی از رودخانه یانگ‌تسه، دارای شن و سنگریزه است. در صورت ساخته‌شدن سدی مرتفع، از جابجایی سنگریزه‌ها، حدود 100میلیون تن در سال، جلوگیری می‌شود و آن سنگریزه‌ها به عقب به سمت بالادست گسترش می‌یابند. این جریان زمین‌های زراعی مجاور را خراب و مناطق بزرگی در استان سیچوان را به باتلاق تبدیل می‌کند، چه برسد به آسیب های زیست‌محیطی غیرقابل برگشت و اختلال در حمل‌و‌نقل رودخانه.

هوانگ علی‌رغم شهرتش، در طول همه کمپین‌های سیاسی بی‌شمار مورد بدرفتاری قرار گرفت. تا سال 1998 به او اجازه تدریس داده نشد و در این سال، سه سال قبل از درگذشتش، به هوانگ 87ساله اجازه تدریس به دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا داده شد.

دختر هوانگ، شیائولو در مصاحبه با صدای آمریکا در ژوئیه سال 2019 گفت که پدرش ۶ نامه در مخالفت با ساخت این سد نوشته است. هوانگ یک بار گفت: «اگر نیم ساعت به من وقت دهند، می‌توانم رهبران ارشد را متقاعد كنم كه چرا نباید آن را بسازیم،» اما ح‌ک‌چ هرگز این فرصت را به او نداد.

لی رویی تاریکی مشابهی را در سیستم سیاسی ح‌ک‌چ دیده بود که به این صورت شرحش داد: «نظرات صحیح رد می‌شوند، درحالی‌که نظرات نادرست طرفدار دارند. مشابهاً افراد توانمند سرکوب می‌شوند و افراد ناتوان ارتقای شغلی می‌گیرند.»

نفی طبیعت

پان جیاژن، معاون سابق آکادمی مهندسی چین، سابقاً از مخالفان قدرتمند سد سه‌دره بود. او یک بار 20 مورد از مضرات این پروژه، ازجمله فرونشست زمین و جنگل، جابجایی تعداد زیادی از ساکنان، زمین‌لرزه‌های احتمالی، از‌بین‌رفتن اماکن میراث فرهنگی، کاهش کیفیت آب و فروپاشی احتمالی این سد، را فهرست کرد.

اما پان بعداً مدیر فنی این پروژه شد. او سه دلیل، هر سه سیاسی، را ارائه داد که چرا از یک مخالف به طرفدار جدی این پروژه تبدیل شد. اول اینکه «علم می‌تواند همه مشکلات را حل کند و بشر می‌تواند بر طبیعت پیروز شود.» دوم اینکه 20 عیب این سد نمی‌تواند بهانه‌ای باشد برای پیروی‌نکردن از خط‌مشی حزب. سوم اینکه صداهای مخالف با این سد، عمدتاً از نیروهای به‌اصطلاح ضد‌چین بودند. پان اعلام کرد: «به‌نمایندگی از مردم چین، هرگز اجازه نمی‌دهم این رودخانه به‌دلخواه و بدون محدودیت تغییر کند.»

وانگ ویلو، کارشناس سد سه‌دره، در کتابش فاش کرد که این پروژه معامله‌ای بین رهبران پیشین ح‌ک‌چ، جیانگ زمین و لی پنگ، بوده است. لی به جیانگ کمک کرد تا در طول قتل‌عام میدان تیان‌آن‌من در سال 1989 به‌عنوان رهبر ارشد ح‌ک‌چ مطرح شود، درحالی‌که جیانگ به‌نوبه خود از طرف لی، که مسئولیت برق را در چین به‌عهده داشت، از این پروژه دفاع کرد.

جیانگ اندکی پس از منصوب‌شدن به‌عنوان رهبر ارشد ح‌ک‌چ، برای این پروژه از سه‌دره بازدید کرد و لی رویی و هوانگ وانلی را به‌دلیل ابراز عقاید متفاوت‌شان خاموش کرد. کنگره ملی خلق تحت تأثیر جیانگ این پروژه را در سال 1992 تأیید کرد، اما با نرخ تأییدی که به‌طرز بی‌سابقه‌ای پایین بود.

اطلاعاتی که دفتر حسابرسی ملی چین در ژوئن2013 منتشر کرد، دست‌کم 76 پرونده فساد مربوط به پروژه سد سه‌دره را نشان می‌داد. 113 نفر در این پرونده‌ها درگیر بودند، همراه مبلغ 3.4میلیارد یوآن (یا 490میلیون دلار). مأمورین بازرسی و دفتر حسابرسی ملی اذعان كردند كه این پروژه به ابزاری برای مقامات عالی‌رتبه تبدیل شده بود تا برای منفعت خودشان زمین‌های عمومی و سایر منابع را تبدیل كنند.

علاوه بر این، این سد که حدوداً برقی به ارزش 20میلیارد یوآن (یا 2.9میلیارد دلار) در سال تولید می‌کند، خصوصی‌سازی شده است، گرچه سرمایه‌گذاری اولیه آن از محل اعتبارات دولتی بود. یعنی مردم عادی پس از مشارکت بسیار زیاد در این پروژه ازجمله جابجایی اجباری، نه‌تنها برخلاف وعده‌های اولیه تخفیفی در هزینه برق دریافت نکردند، در عوض خشکسالی‌های مکررتر، دماهای بالای هوا، جاری‌شدن سیل و زمین‌لرزه را نیز تجربه کرده‌اند.

مسئله ایمنی به یک نگرانی بزرگ تبدیل می‌شود

هوانگ وانلی که از اشکالات این سد به‌خوبی مطلع بود، یک بار 12 عاقبت ساخت این سد را پیش‌بینی کرد. 11 مورد اول شامل این موارد بودند: سقوط سواحل پایین‌دست، تأثیر بر سفرهای رودخانه‌ای، مشکل جابجایی ساکنان، مشکلات لجن‌گرفتن، کیفیت پایین آب، تولید کمتر برق، ایجاد آب‌وهوای غیرطبیعی، زمین‌لرزه‌های مکرر، گسترش شیستوزمیازیس (بیماری تب حلزونی)، وخیم‌‌شدن شرایط زیست‌محیطی، و سیل در بالادست. همه آنها بعداً به واقعیت تبدیل شدند. آخرین پیش‌بینی این بود که وقتی خطرات از مزایا فراتر رود، سد منفجر می‌شود.

نقشه‌های گوگل از سد سه دره: عکس سمت چپ در سال 2009 و عکس سمت راست در سال 2018 گرفته شده است.

یکی از مقایسه‌های نقشه‌های گوگل از این سد در سال 2009 و 2018، به‌تازگی در اینترنت پخش شد که نگرانی‌های گسترده ای را به همراه داشت. تصویر قدیمی در سال 2009 نشان می‌دهد که این سد مستقیم است، اما تصویر بعدی در سال 2018 ساختاری به‌شدت تغییریافته را نشان می‌دهد. مقامات چین چند توضیح در این خصوص ارائه دادند، اما هیچ‌کدام از آنها چندان منطقی نبود. با توجه به گفته‌های مقامات چینی در سال 2010، این وضعیت مشکوک‌تر است: «این سد قابلیت محدودکردن سیل را محدود کرده است. بهتر است زیاد روی آن حساب نکنید.»

همچنین شایان ذکر است که علی‌رغم چنین پروژه پرسروصدایی، هیچ‌یک از رهبران ارشد ح‌ک‌چ در مراسم پس از تکمیل آن در سال 2009 شرکت نکرد. هیچ مجوز رسمیِ تکمیل برای این پروژه صادر نشد. شهروندان معتقد بودند دلیلش این است که هیچ‌کسی نمی‌خواهد مسئولیت این بمب زمانی را به‌عهده بگیرد.

چنین مخفی‌کاری‌هایی از سوی مقامات ح‌ک‌چ تا حدودی مشابه چیزی است که در طول شیوع ویروس کرونا در چین رخ داد. پس از اینکه مجموعه‌ای از کمپین‌های سیاسی، روشنفکران را هدف قرار دادند (دهه 1950)، فرهنگ‌ها را نابود کردند (دهه 1960- 1970)، یک جنبش دموکراتیک را سرکوب کردند (دهه 1980) و گروه‌های مذهبی (مانند تمرین‌کنندگان فالون گونگ) را تحت آزار و شکنجه قرار دادند، ح‌ک‌چ از زمین‌ها و رودخانه‌های چین نیز چشم‌پوشی نکرد.

سد سانمنشیا، یک پروژه بزرگ روی رودخانه زرد، نیز مبنای سیاسی داشت و در سال 1957 آغاز شد. هوانگ وانگلی به‌دلیل مخالفت با این پروژه ده‌ها سال مورد حمله ح‌ک‌چ قرار گرفت. در عوض ژانگ گوانگدو، یک مدافع قوی که برای تصویب‌شدن این پروژه، اعداد و ارقام را دستکاری کرد، دائماً ارتقای شغلی گرفت. طی دو سال پس از اتمام این سد، در سال 1962 مشکلاتی ایجاد شد. این مشکلات مائو زدونگ را به‌قدری ناامید ساخت که از انفجار سد صحبت به میان آورد،اما واقعیت‌های اثبات‌شده سرنوشت هوانگ و ژانگ را تغییر نداد و ح‌ک‌چ تا سال 2004 علناً نپذیرفت که این پروژه یک اشتباه بوده است.

پان و ژانگ علاوه بر سدها، در جنبه‌های دیگر نیز خط‌‌مشی حزب را به‌دقت دنبال کردند. پان معاون انجمن ضدفرقه (سازمان ح‌ک‌چ که آزار و شکنجه فالون گونگ را تسهیل می‌کند) بود، درحالی‌که ژانگ نیز از اعضای اصلی این سازمان بود.

درحالی‌که ح‌ک‌چ همچنان به شهروندان چین، و اکنون مردم جهان، آسیب می‌رساند، همانطور که در پاندمی ویروس کرونا مشاهده شد، احتمالاً شخص درمی‌یابد که طرد ح‌ک‌چ گامی‌ بزرگ برای بازگشت جامعه‌مان به وضعیت عادی است.